काठमाडौं । देशमा भ्रष्टाचारीले जति दुःख दिएका छन्, बाँदरले किसानलाई दिएको दुःख त्योभन्दा थोरै छैन । गाउँ-गाउँबाट बाँदरको चकचक र बिझ्याइँ सहन नसकी खेतबारी बाँझै छाडेर बसाइँ हिँड्नेको ताँती छ । कुकुर पालेर भएन । गुलेली हान्दा पनि भएन । महावीर पुनले आविष्कार गरेको नक्कली बन्दुक पड्काउँदा पनि बाँदर भागेनन् । आखिर के होला त बाँदरको बिगबिगीबाट बच्ने उपाय ?
बाँदरको समस्याले सिंहदरबारमा समेत प्रवेश पाएको छ । शायद यही भएर हुनुपर्छ, आइतबार प्रतिनिधिसभाअन्तर्गत कृषि सहकारी तथा प्राकृतिक स्रोत समितिमा बाँदरलाई कसरी तह लगाउने भन्नेबारे सांसदहरुले छलफल गरे ।
समितिकी सभापति आरजु देउवा राणाले बाँदरको बन्ध्याकरण गर्न सके समस्या समाधान हुन सक्थ्यो कि भन्ने प्रस्ताव गरिन् । उनले समितिको बैठकमा भनिन्, ‘बाँदरलाई त परिवार नियोजन गरे हुने रहेछ । हिमाञ्चल प्रदेशमा त त्यही गरेको रहेछ । हाम्रोजस्तै थियो रे, परिवारनियोजन गरेर दुई-तीन वर्षमा कम भयो । कृषि उत्पादन मान्छेले खानै नपाउने भएपछि त धेरै समस्या भयो ।’
आखिर बाँदरले किसानलाई दिइरहेको दुःखबाट कसरी मुक्ति पाउने ? के बन्ध्याकरण गरेर बाँदरको समस्या समाधान गर्न सकिएला ? रुखको टुप्पो र भीरको ओढारमा लुक्ने बाँदरलाई कसरी समातेर बन्ध्याकरण गर्ने ? आखिर कसरी हुन सक्छ, बाँदरको पिरलोबाट उन्मुक्ति ? हामीले यस विषयमा बाँदर विज्ञ प्रा.डा. मुकेश चालिसेसँग कुराकानी गरेका छौं ।
प्रस्तुत छ- सन् १९९१ देखि बाँदरको अध्ययनमा लागेका चालिसेसँग कान्तिपुर टेलिभिजनले गरेको कुराकानी :
बाँदरले किसानलाई निकै सतायो । देशभरको मध्य पहाडी क्षेत्र खाली हुन थाल्यो । कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने छलफल चलिरहँदा बन्ध्याकरण गर्नुपर्छ भनेर चर्चा चलेको छ । यो सम्भव देख्नुहुन्छ ? बाँदरको व्यवस्थापन कसरी गर्न सकिएला ?
पहिलो कुरा के बुझ्न जरुरी छ भने- यो बर्खा महिना भनेको बाँदरको ऋतुकाल हो । यो भनेको भालेपोथी लाग्ने । अलि छिटै भालेपोथी लागेको छ भने बच्चा पाउने । यसले गर्दा बाँदरको संख्या बढेको जस्तो पनि लाग्छ ।
अर्को, यो बर्खा महिना भनेको बाँदरका लागि प्रिय । सबैभन्दा सजिलो खानेकुरा भनेको मकैको उत्पादन । मकैको घोगा लागेको हुन्छ । दुधिलो मकै हुन्छ । हाम्रो देशमा खेतभन्दा बारी धेरै भएको हुनाले मकै लगाउने चलन छ । यो बर्खे बालीमा फलफूलदेखि तरकारी र मकैसम्म पाइन्छ । बाँदर जंगलमा खोजेर खानुभन्दा तयारी भएको खानेकुरा खान चाहन्छ । जसरी सहर-बजारका मानिसले घरमा बनाएर खानुभन्दा रेडिमेड अथवा जंक फुड खाएजस्तो उनीहरु पनि त्यसमा आकर्षित भएका छन् ।
यो आकर्षित हुनुको मनोविज्ञान के हो भने- एकताका जंगल फाँडेर भए पनि खेती गर्ने, गुल्जार गर्ने भन्ने नेपालमा चलन भयो । जसले गर्दा सीमान्त क्षेत्रसम्म खेतीपातीको विस्तार भयो । तर पछिल्लो समय फेरि सजिलैसँग पैसा कमाउने नाममा पढेलेखेका पनि विदेश जाने । नपढेका पनि शारीरिक श्रम गर्न विदेश जाने भए । त्यसपछि गाउँठाउँमा बूढाबूढी र केटाकेटी बाँकी रहे । अब खेतीको पहुँच मानिसले छाड्दै आयो । अब मानिसले गाउँघरको नजिक मात्र खेती गर्न थाले । बानी लागिसकेका बाँदर, बँदेल, दुम्सीलगायत अरु जनावरहरु विस्तारै खानेकुरा कहाँ पाइन्छ भन्दै गन्ध सुँघ्दैगाउँको नजिक आए ।
अर्को विकास नेपालमा के भयो भने- काम भए पनि नभए पनि, त्यसको महत्त्व भए पनि नभए पनि हातहातै मोबाइल छ । जसले गर्दा हातहातबाटै कम्प्लेन गर्न पाइयो । र, जनप्रतिनिधिहरुलाई मेरो मकै सोत्तर बनायो, खायो, सकियो ल क्षतिपूर्ति ले । पछिल्लो समय मानिसको त क्षतिपूर्ति लिने बानी परेको छ । यसले गर्दा विकासका नाममा वडा-वडामा गएका बजेटहरुलाई व्यवस्थापन गर्दा यस्ता विभिन्न खालका जनावरहरुलाई नियन्त्रण गर्ने, पशुहरुलाई नियन्त्रण गर्ने अथवा वन्यजन्तुलाई नियन्त्रण गर्ने भनेर पनि बजेट छुट्याउन थाले । यी सबै मनोविज्ञानका बीचमा मानिसहरुले ठूलो स्वरमा कराए ।
हो, नोक्सानी छ । तर हामीलाई व्यवस्थापन गर्ने सबैभन्दा ठूलो कुरा, हरेक क्षेत्रमा कति नोक्सानी भएको छ ? वास्तविक पीडामा परेका को हुन् ? त्यो कुरा पत्ता लगाएर तिनीहरुको राहतका लागि काम गरे हुन्थ्यो । तर, पछिल्लो भूकम्पको बेलादेखि नै हाम्रो समाजमा राहत वितरण पनि एक किसिमको हँस्यौली भयो । किनभने, भूकम्पमा साँच्चिकै घर भत्किएका, बाटोमा आएका र प्लास्टिक ओढेर बसेका मानिसहरुले राहत पाएनन् । जसका चर्पी मात्रै अलिकति चर्केको छ, उनीहरुले दशौं लाख पाए । यो कुरा यहीँ काठमाडौंमा भयो । बाहिर भयो, सबैतिर भयो ।
यसले गर्दा मेरो सल्लाह के हो भने पहिलो त बाँदरको नोक्सानीको वास्तविक संख्या कति छ ? कहाँ छ ? उनीहरुको स्वभाव के हो ? उनीहरुले के-केलाई आक्रमण गर्न सक्छन् ? त्यो कुराको लिखत हुनुपर्यो । त्यसका आधारमा व्यवस्थापन गर्नुपर्यो ।
जस्तो- पशुपति र स्वयंभूमा फूलमाला चढाउने र नैवेद चढाउनेलाई आक्रमण गर्छ भने त्यसले बालीनालीमा गएर नोक्सान गरेको छैन । तर, त्यहीँ पर साङ्ले खोलामा होस् कि अथवा नागार्जुनको छेउमा होस्, अथवा बझाङमा होस् कि, बाजुरा, डडेलधुरामा होस् कि, ओलाङ्चुङगोलामा होस् वा मकालु-बरुणमा होस्, यिनीहरुले मकै बारीमा आक्रमण गरेका छन् ।
मकैबारीमा मात्र होइन, बाँदर सिक्न सक्ने भएर, मैले नै आफैंले संखुवासभामा मकै नलगाएर अलैंची लगाऔं भन्दा दुई वर्षसम्म खाएनन् । हामीले स्थानीय किसानसँग के सल्लाह गर्यौं भने- उसो भए सबैले अलैंची लगाऔं । अरु कुनै बाली नलगाऔं । दुई वर्षपछि उनीहरुले खानेकुरा अरु केही नपाएपछि अलैंची पनि खान थाले ।
नोक्सानी भएको छ भने सामूहिक रुपमा कति नोक्सानी भएको छ, त्यसलाई नोक्सानी नहुनेले पनि क्षतिपूर्ति गरौं । यो सरकारसँग मागेर पार लाग्दैन । फेरि सरकारले पनि राम्रोसँग गर्दैन । त्यसपछि गाउँभरिकाले एउटै बाली लगाए । जंगलको छेउ-छेउमा त नोक्सान अलिकति भयो तर गाउँको बीचमा, खेतीको बीचमा त भएन । त्यसले गर्दा उत्पादन भएकोबाट क्षतिपूर्ति गर्नलाई किसानहरुले स्थानीय स्तरमै भएको वास्तविक क्षतिको क्षतिपूर्ति गरेर अहिले राम्रो काम गरेका छन् ।
त्यसकारण मेरो सल्लाहमा सबभन्दा पहिला त बाँदरको जनसांख्यिक आँकडा कति हो ? कहाँ-कहाँ कस्ता जातका बाँदर छन् ? नेपालमा तीन जातका र ६ वटा उपजातका बाँदर छन् । तिनीहरुमध्ये कुनचाहिँले दुःख दिएको हो, पहिला त्यो छुट्याऔं ।
दोस्रोमा- कुन ठाउँमा कतिवटाले दुःख दिने हो ? त्यसका अगुवा के हुन् ? नाइके को हो ? किनभने जनावर (बाँदर) को समाज र मान्छेको समाज उस्तै हो । मान्छे एउटा चोर भयो भन्दैमा देशभरि चोर हुँदैन । त्यस्तै एउटा समूह पनि एउटा बदमास खालको, आक्रमण गर्न रुचाउने, चिथोर्न रुचाउने एउटा, दुईवटा हुन्छन् । अरु हुँदैनन् ।
यसरी छुट्याऔं । अहिले नेपाल सरकारले साना-साना चिडियाखानाको अवधारणा पनि ल्याएको छ । यदि त्यस्तो छ भने बदमासहरुलाई जम्मा गरेर एउटा सानो-सानो चिडियाखाना बनाऔं न । किनभने, राजनीतिक हिसाबले ७ वटा प्रदेश र ७७ वटा जिल्ला भनिएको छ भने ती सातवटा प्रदेशमा सातवटा वन्यजन्तु उद्धार केन्द्र बनाऔं । त्यसपछि बदमासलाई मात्र ल्याएर राखिदिउँ । त्यसो भए के हुनेभयो भने सोझाहरु बाँकी रहने भए । एकातिर त्यो गरौं ।
अर्कोतिर, हामीले वनजंगलबाट हामीलाई चाहिने घाँस, दाउरा ल्याउँछौं । जस्तो- हामीलाई मन पर्ने देब्रे घाँस हो, हाम्रा गाई-बाख्रालाई देब्रे मनपर्छ । देब्रे काट्दा कानुन केही पनि लाग्दैन । बाँदरलाई पनि देब्रे घाँस नै मनपर्छ । बाँदरलाई कालीगेडी मनपर्छ, हामीले पनि कालीगेडीको काठ ल्याउँछौं । हामी जामुन खान्छौं, उनीहरु पनि जामुन खान्छन् । अहिले त के भयो भने, विभिन्न सामुदायिक वनहरुमा पनि काम लाग्ने काठहरु छन् भने त्यसलाई काटेर बेच्ने चलन आयो । त्यसले गर्दा बाँदरको खानेकुरा कम भयो । एकातिर वनलाई व्यवस्थापन गरौं । अर्कोतिर बाँदरको संख्या पत्ता लगाऔं र बदमासहरुलाई मात्रै अथवा नराम्रा, गलत चरित्र भएकाहरुलाई मात्र समातेर नियन्त्रण गरौं ।
नेपालमा धेरै दुःख दिने भनेको रातो बाँदर हो । यो रातो बाँदर संसारभरि नै हाम्रो देशमा मात्र होइन- भारतमा, बंगलादेशमा, थाइल्यान्डमा, चाइनामा, जापानमा, अमेरिकामा, युरोपका देशहरुमा औषधि विज्ञानमा प्रयोग हुन्छ । भारतमै पनि १०-१५ हजारको संख्यामा समातेर औषधिका रुपमा प्रयोग गरिन्छ । त्यो भनेको औषधि उत्पादन भइसकेपछि फाप-अफाप हेर्नका लागि हो । तपाईं-हाम्रा बाआमाहरुले खाने, तपाईं-हामीले खाने- टाउको दुखेको, मुटु दुखेको, फोक्सो दुखेको अथवा प्रेसरको, मिर्गौला सम्पूर्ण रोगहरुको औषधि पहिला जनावरमा परीक्षण गरेर मात्र मानिसलाई सिफारिस हुन्छ । जनावरमा पहिला-पहिला सँगुरलाई, खरायोलाई अथवा घोडालाई गरिन्थ्यो भने पछिल्लो खेपमा वैज्ञानिकहरुले हामीसँग धेरै हिसाबले मिल्ने भएको हुनाले बाँदरमा परीक्षण गर्छन् । बाँदरमा पनि छिटोछिटो ब्याउने, सजिलो र हाम्रो शरीरको रगतको गुणसँग मिल्ने भएको हुनाले रातो बाँदर भन्छन् ।
हाम्रो शरीरमा आरएच फ्याक्टर भनिन्छ । रगत जचाउनुस् तपाईंले सामान्य प्रयोगशालाले पनि आरएच फ्याक्टर पनि निगेटिभ-पोजेटिभ भन्छ रगतको समूह । त्यो आरएच भनेको रे-सर्स भन्छ । रे-सर्स भनेको रातो बाँदर भनेको हो । रातो बाँदरको गुण हाम्रो रगतमा छ । त्यसकारण यो रातो बाँदरलाई हामीले औषधि परीक्षणमा प्रयोग गरौं ।
सातवटा प्रदेशमा सातवटा प्रयोगशाला बनायो भने नेपाल सरकारले राजस्व पनि उठ्ने, औषधि पनि परीक्षण हुने, अनाहकमा हामी मर्दैनौं । किनभने, यही कोरोनाकालमा हामीले रातो बाँदरमा परीक्षण गरेको भए र यहीँ भ्याक्सिन पत्ता लगाएको भए यत्रा मानिस मर्दैन थिए । तपाईं-हाम्रा आफन्त कति मरे कति । यसलाई उपयोग गरेदेखि यो मोहोर हो । उपयोग नगरेपछि यस्तै दुःख दिने फोहोर हो ।
अर्को मनोविज्ञान के छ भने- साउनदेखि असोजसम्म बाँदर, बँदेलको कुरा खुब आउँछ । अब मंसिर, पुस लागेदेखि कसैले कुरै गर्दैन । किनभने यतिखेर बाँदरले दुःख दिएको देखिन्छ । उतिखेर दुःख दिनलाई खेतबारीमा केही पनि हुँदैन । त्यसैले त्यो बेलामा कुरा उठ्दैन । तपाईंले पोहोर-परार, १० वर्षको पत्रिका हेर्नुस् यो बर्खा महिनामा जहिल्यै बाँदरका कुरा, जहिल्यै बँदेलका कुरा, जहिल्यै दुम्सीका कुरा अनि जब हिउँद लाग्छ यो विषयमा कुरा हुँदैन ।
हाम्रो देशमा राजनीतिक गर्नेहरुले पनि यसै गरिरहेका छन् । जब कुरा उठ्छ- कोही निर्यात गर्ने भन्छ, कोही डलर कमाउने भन्छ, कोही परिवार नियोजन गर्ने भन्छ । ए बाबा बाँदरलाई समात्न सकिन्छ ? बाँदर त यस्तो जान्ने जात हो, जसले एउटाले थाहा पाएपछि अरु त्यहाँबाट भागिहाल्छन् । तपाईं कतिवटा बाँदरलाई समातेर परिवार नियोजन गर्ने ? यो असम्भव कुरा हो । सम्भवै छैन ।
व्यापारिक हिसाबले हुँदैन, बरु राज्यका तर्फबाट राजस्व आउने गरी सरकार-सरकारबीचको सम्बन्धलाई हेरेर निर्यात गर्न सकिन्छ । आफ्नै देशमा उनीहरुको प्रविधि भित्र्याएर यहाँ प्रयोगशाला बनाउन सकिन्छ । र जहाँजहाँ बढी दुःख दिएर घरबास नै उठेको अवस्था छ त्यो ठाउँका बाँदर समातेर प्रयोगशालामा प्रयोग गर्न सकिन्छ । त्यसो गरियो भने एकातिर राजस्व बढ्ने अर्कोतिर जनताले राहत पाउने, अर्कोतिर त्यसबाट उत्पादन भएका औषधि अथवा अरु खालका शुल्कबाट अझै राजस्व बढेर हामीलाई नै फाइदा हुन्छ । अब यो फाइदातिर नगएर बाँदर कसरी नियन्त्रण गर्ने अथवा बाँदर नियन्त्रण गर्ने उपाय भन्दै हरेक वर्षका वडास्तरका पाँच-सात लाख, २० लाखका बजेटहरु खानेबाहेक अरु केही काम भइराखेको छैन । यो कुरालाई रोक्नुपर्छ । यसबाट सम्भव छैन ।
म आफैं धरान, संखुवासभा, बैतडी, मेलम्ची र पोखरामा बाँदरको समस्या भएपछि अध्ययन गर्न गएँ । हरेक ठाउँमा बाँदरका समस्या फरक-फरक छन् । कहीँ महिला, केटाकेटीलाई जिस्क्याउने समस्या, कहीँ खेतबारी नोक्सान गर्ने समस्या, कही पसलमा नोक्सान गर्ने समस्या । जस्तो- धरानमा दोकानमा नोक्सान गर्ने समस्या छ । पशुपतिमा गएर सोध्ने हो भने दोकानलाई समस्या । किनभने दोकानमा भएका चिजबिज नोक्सान गर्ने, अरु केही पनि समस्या भएन । त्यस्तै मकालु-वरुणमा मकै खाइदिएर समस्या गाउँ नै उठ्नुपर्यो । वायाह्याङ भन्ने सानो गाउँ थियो । त्यो गाउँ नै उठेर अहिले मधेशतिर झरे । त्यहाँको जमिन बाँझो भयो ।
त्यसकारण बाँदरका हरेक ठाउँका समस्या फरक छन् । ती समस्या पहिचान गर्ने, संख्या पत्ता लगाउने र बदमास बाँदरहरुलाई तुरुन्तै नियन्त्रणमा लिने । जसरी समाजमा पनि कसैले बद्मासी गर्यो, चोरी गर्यो भने सुरक्षा निकायले तुरुन्तै नियन्त्रणमा लिन्छ र कारबाही गर्छ । हो, त्यस्तै कारबाही गर्ने । यसो गर्दा हामीले अन्तर्राष्ट्रिय नियम पनि पालना गरेका हुन्छौं । अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा पनि परीक्षण हुन्छ । हाम्रो सरकारले नै अगाडि बढेर नियमपूर्वक गर्यो भने यसमा नोक्सान हुने कुरै छैन । हामीलाई त फाइदै-फाइदा । यो फाइदातिर नगएर क्षणिक लाभ एकछिनको रमाइलो अथवा जनप्रतिनिधि भएँ भन्ने नाममा अवैज्ञानिक कुरा गरेर वाहवाह थाप्ने । यो प्रवृत्ति नेपालमा मौलाएको छ । यसलाई रोक्न पाएदेखि राम्रो हुन्थ्यो ।
अहिले बाँदरको संख्या बढेको हो कि तपाईंले भनेजस्तै जंगलमा खानेकुरा नपाएर गाउँ पसेको हो ?
दोहोरै छ । एकातिर मानिसहरु कम भएर खेतीपाती कम भइसकेपछि र पछिल्लो खेप जनावर सबैलाई माया गर्नुपर्छ भन्ने नाममा कसैलाई पनि नोक्सान नहुने अवस्था सिर्जना हुँदा र नेपालमा वन्यजन्तु संरक्षणलाई कानुनी रुपमा लिँदाखेरी । अहिले वन्यजन्तुको संरक्षणका नाममा हाम्रो पहरे बाँदर मात्र संरक्षित हो ।
रातो बाँदरले पनि मौका पायो । जसरी एउटा कुनै तहलाई अथवा कुनै वर्गलाई फाइदा दिने नाममा धनी भएजस्तो । जस्तो भनौं- एउटा गरिब किसानले पाउनुपर्ने राहत किसान भएको नाममा जमिनदारले पाएजस्तो भयो । त्यस्तै यो रातो बाँदरले त्यही मौका पायो । संरक्षणको यसले अतिरिक्त लाभ पायो । जस्तो- काठमाडौंमा पाँचतले घर भएको, बीसौं करोडको सम्पत्ति भएको, अहिलेको नियम-कानुनले जनजातिमा पर्यो भने उसले राहत पाउँछ । जुन बाँदर हाम्रो कानुनले सामान्य अरु जनावरसरह संरक्षण गर्नुपर्छ । तर हाम्रो देशको कानुनले २७ वटा संरक्षित गरेका भनेका जस्तै बाघ, गैंडा जस्तो होइन । यो कुरालाई मिडियाबाट अरु माध्यमबाट गलत ढंगले प्रचार भइरहेको छ । यो रातो बाँदर विश्वभर सबैतिर प्रयोग हुन्छ । तर त्यो नियमवद्ध हुनुपर्छ । अन्तर्राष्ट्रिय नियमअनुसार हुनुपर्छ ।
बाँदरको व्यवस्थापनका लागि के गर्न सकिन्छ त ?
पहिलो त बाँदरले जति ठाउँमा दुःख दिएको छ, त्यहाँको आँकडा चाहियो । दोस्रो- बाँदरका कतिवटा समूह छन्, वंश छन् । त्यसको आँकडा पनि चाहियो । हरेक समूहबाट कतिवटा बदमास छन्, त्यसको पहिचान हुनुपर्यो । त्यसपछि तिनीहरुलाई व्यवस्थापन गर्न हामीले वन्यजन्तु उद्धारजस्ता साना-साना चिडियाखाना बनाएर राख्नुपर्यो । बढी भएका बाँदर, यदि संख्या बढी छ र हामीलाई साँच्चिकै धेरै दुःख दिएको छ भने त्यसलाई उपयोग गर्नेतिर जानुपर्यो । यसो गरिएको खण्डमा हामीले दीर्घकालीन रुपमा व्यवस्थापन गर्न सक्छौं । होइन भने तपाईंहरु अर्को वर्ष यस्तै महिनामा फेरि मलाई सोध्न आउनुहुन्छ कि बाँदरलाई के गर्ने ?
अब फेरि जनप्रतिनिधिले कुरा उठाए, फेरि यति राहत दिन्छु भनेको छ । यो सबै कुरा- बाँदरलाई अरु व्यवहारजस्तो कुरा होइन । जस्तो- एकताका आवाज आउनेजस्तो बन्दुक बनाएको थियो नि । बन्दुकले लखेट्ने । त्यो पनि काम लाग्दैन । किनभने, त्यसले चोट लाग्दैन भनेपछि अर्को पटकदेखि उसले वास्तै गर्दैन । यस्तो त पहाडतिर पहिले नै बाँसको बनाइएको थियो । पानी लाउने, बाँस भरिएपछि बाँस उठ्थ्यो । पानी पोखिएपछि ठ्याक्क आवाज आउँथ्यो । त्यो पहिला-पहिला त एकदमै काम लाग्यो । त्यो हाम्रा किसानहरुले सिक्किम, भुटानतिरबाट सिकेर आएका । त्यो गरियो । त्यसको एउटा नमुना यही चिडियाखानामा पनि छ । पहिला-पहिला त बाँदर डराए । पछि त यो ठ्याक-ठ्याक मात्रै गरिरहने रहेछ, मलाई केही हुँदैन भनेर वास्तै गर्न छाड्यो ।
त्यसकारण दीर्घकालीन रुपले समाधान गर्न त्यसको आँकडासहित हरेक ठाउँका बाँदरका अलग-अलग नोक्सानीका विवरणसहित अलग-अलग व्यवस्थापन गर्न सकियो भने राम्रो होला । नत्र टाउको दुःखेको औषधि नाइटोमा लगाई भनेको जस्तो । सबै ठाउँ (नेपालभर) त्यो हुँदैन । बन्ध्याकरण भनेको यही नै हो ।
बाँदरलाई बन्ध्याकरण गर्न समात्नुपर्यो । एउटा मात्रै समात्ने हो भने त्यो समूह कहिल्यै पनि तपाईंको नजिक आउँदैन । कसरी हुन्छ ? मैले बाँदरमै काम गरेको १९९१ देखि हो । अहिले करिब ३० वर्ष नाघ्यो । अब ३० वर्ष नाघ्दाखेरि मैले बाँदरलाई रत्याएको बाहेक तर्साएको बाँदरहरुको ग्रुप नै नजिक आउँदैन भने हाम्रो देशमा को त्यस्ता वैज्ञानिक छन् ? को त्यस्ता सांसद छन्, जसले मन्त्र गरेका भरमा सबै बाँदर नमस्कार गर्न आउँछन् ? लुतुलुतु बन्ध्याकरण गर्ने । असम्भव कुरा गरेर हुन्छ ? यो त अवैज्ञानिक कुरा भयो ।
थप समाचार...
पहाडी जिल्लामा बाँदर आतंक, किसानलाई बाली जोगाउनै धौधौ
