काठमाडौं । देश वा विदेशमा रहेका जो सुकै नेपाली हुन अहिले सबैमा राजनीतिमा वैकल्पिक शक्तिको चर्चा छ ।
हालै पूर्व प्रधानमन्त्री बावुराम भट्टराईले पनि वैकल्पिक शक्ति नागरिकले खोजेको र आफुले प्रयास गर्दा असफल भएपनि नयाँ नयाँ शक्तिहरूको उदय भइरहेको बताउनुभएको छ ।
२०७९ सालको निर्वाचनको मतका आधारमा हेर्ने हो भने अहिले नेकपा एमाले र नेपाली कांग्रेस नै सबैभन्दा लोकप्रिय दल हुन् । उनिहरूसँग जनमत बढी छ । तर नेपाली समाजमा वैकल्पिक राजनीतिक शक्ति आवश्यकताको बहस भइरहेको छ ।
नागरिकको वैकल्पिक शक्तिको खोज बलियो हो र गम्भिर पनि छन् भने अब आउने आम निर्वाचनमा प्रष्फुटित पनि होला । लामो इतिहास बोकेका र अहिलेसम्म मतदाताले विश्वास गरिरहेका दलहरुको भित्रैबाट नागरिकले खोजेको जस्तो वैकल्पिक शक्ति निर्माण हुन सक्छ की सक्दैन ?
यो प्रश्नमा घोत्लिने हो भने पुराना दलहरुले वैकल्पिक शक्तिको बहसलाई पुरै बेवास्ता गरिरहेका छन् । यि दलभित्र परम्परागत शक्ति हावी छन् र उनिहरु भन्छन् जनमत हामीसँग छ वैकल्पिक शक्ति किन चाहियो ?
२०७९ को प्रतिनिधि सभा निर्वाचनमा समानुपातिकतर्फको मतमा नेकपा एमाले सबैभन्दा लोकप्रिय दल हो । उसले २८ लाख ४५ हजार मत ल्याएको छ । नेपाली कांग्रेसले २७ लाख १५ हजार मत पाएको छ । तर मत दिने मतदाता हुन वा अन्य यिनको शासकिय शैलीलाई लिएर प्रश्न उठाइरहेका छन् ।
हरेकको भनाई छ, दलहरु कहिल्यै नसुध्रिने भए । यसको अर्थ उनिहरुले वैकल्पिक शक्ति खोजेका हुन् वा सुध्रिउन भनेर अपेक्षा गरेका हुन्, प्रष्ट हुन बाँकी छ । किनकी छिनोफानो निर्वाचनमा मतदानबाट हुन्छ र अहिलेसम्म मतदाताले निर्णायक शक्ति यिनहरुलाई नै बनाइरहेका छन् । तर त्यति हुँदा पनि यी दलले आफैंभित्रबाट नागरिकले खोजेको वैकल्पिक शक्तिको निर्माण गर्न सकेका छैनन् ।
पुरानै अनुहार बोकेर आलोपालो सत्ता चलाइरहेका दलहरु गुटबन्दी, कमजोर आन्तरिक लोकतन्त्र र सत्ता केन्द्रित राजनीतिमा लाग्दा पार्टी भित्रैबाट वैकल्पिक शक्ति निर्माणको बहस कमजोर बनेर नागरिकले नयाँ नयाँ उदाएका दलहरुमा वैकल्पिक शक्तिको खोजि गरिरहेका छन् ।
जनमतमा बलिया भएका दलहरुले आफैंभित्र विकल्प निकाल्न नसक्दा नै २०७९ को निर्वाचन मार्फत रास्वपाको उदय भएको हो । नागरिकले वर्षौ देखी कांग्रेस, एमाले मात्र होइन माओवादीमा पनि एउटै व्यक्ति नेतृत्वमा रहेको र उनिहरुले नै सत्ता चलाएको देखेका छन् ।
यि दलका नेताहरु आफू नभए लोकतन्त्रमाथि नै खतरा हुने भन्दै वैकल्पिक शक्ति निर्माण त कता हो कता आफ्नो विकल्प समेत नभएको दावी गर्छन् । यि दल भित्र नागरिकले खोजेको जस्तो वैकल्पिक शक्ति निर्माण नभएपछि र छुटकारा पाउने उपाय पनि नदेखेपछि नै बाहिरबाट वैकल्पिक शक्तिको उदय हुन थालेका हुन् ।
कांग्रेस, एमाले र माओवादीले पटक–पटक सरकार सञ्चालन गर्दा जनताबाट आलोचना खेपेका छन् । तर जनताका कुरालाई उनिहरु पुरै वेवास्ता गर्छन् । नगरुन पनि किन ? निर्वाचनमा उनिहरु नै पहिलो दोश्रो दलका रुपमा उदाउँछन् र निर्णायक शक्ति बन्छन् ।
नागरिकले आलोचना गर्ने, सु्ध्रन भन्ने तर नसुध्रिए पनि भोट चाँही दिइरहने गरेकाले पनि पुराना दलहरु अटेरी बनिरहेका छन् । तर वैकल्पिक शक्तिको बहस आउने निर्वाचनबाट निर्णायक मोडमा पुग्यो भने यी दलहरुले आफुभित्रै वैकल्पिक शक्ति जन्माउनु पर्छ । अन्यथा बाहिर तयार भएका वैकल्पिक शक्तिले विस्थापन गर्न सक्छन् ।
२०६२-६३ सालको जनआन्दोलनपछि पहिलो संविधान सभामा ठुलो दल बनेर विकल्पको रुपमा उदाएको माओवादी निरन्तर आरालो यात्रामा छ । विचार र व्यवहारबीचको अन्तर, नेतृत्वको जडता, गुटबन्दी र विभाजन, भ्रष्टाचार, जनतासँगको सम्बन्ध टुट्दै जानुले उ कमजोर भएको हो । उसले पनि आफैंभित्र विकल्प खोज्न सकेको छैन ।
गत स्थानीय तहको निर्वाचनमा काठमाडौं महानगरपालिका, धरान उपमहानगरपालिका, धनगढी उपमहानगरपालिका लगायतका पालिकाहरुको प्रमुखमा स्वतन्त्र उम्मेदवार निर्वाचित हुँदा पनि उपप्रमुख, वडाध्यक्षसहितका जनप्रतिनिधि दलबाटै निर्वाचित भएका छन् ।
यो जनताले स्थापित राजनीतिक दलहरुलाई सुध्रिन र वैकल्पिक शक्ति निर्माणमा दिएको अभिमत हो । वैकल्पिक शक्तिको नारा लगाउँदै चुनावभन्दा केही महिनाअघि मात्र खुलेको रास्वपाले राम्रो मत पाएको छ। तर अहिले यो दलको नेतृत्वनै विवादमा परेको छ ।
राप्रपा, जसपा, नेकपा एकीकृत समाजवादीलगायतका दलले पनि वैकल्पिक शक्ति बन्ने आधार तयार पार्न सकेका छैनन् । आफुलाई घेराबन्दीमा पारिएको दाबी गर्ने रास्वपाको अपिललाई नागरिकले पत्याउँछन् र उ वैकल्पिक शक्तिका रुपमा कायम रहन सक्छ कि सक्दैन आउने निर्वाचनले बताउने छ । तर आउने निर्वाचनमा पनि पार्टी भित्र वैकल्पिक एजेण्डा र नेतृत्व खडा नगरिकनै काँग्रेस एमालेनै निर्णायक शक्ति बन्छन् भने पानीको फोका जस्तो उदाउने बाह्य वैकल्पिक शक्ति हुँ भन्ने दलहरुले मत मात्र काट्ने र पुराना कुनै पनि दललाई बहुमतमा पुग्न नदिएर कमजोर सरकार र अस्थिर राजनीतिलाई मलजल मात्र गरिरहेका हुनेछन् ।
पुराना हुन वा नयाँ दल आन्तरिक सुधार, पारदर्शिता, नेतृत्वमा पुस्तान्तरण, भ्रष्टाचारविरुद्ध कडा कदम चाल्न सके भने नै पटकपटक विकल्पका रूपमा नागरिकको मतमा पर्न सक्छन्।
