बर्दिया । बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका २० वटा गैंडा भारतको कतरनियाघाट वन्यजन्तु आरक्ष पुगेका छन् । निकुञ्जका अधिकारीका अनुसार निकुञ्ज हुँदै बग्ने कर्णाली नदीको भँगालो गेरुवामा पानी सुकेका कारण ती गैंडा पिउने पानी र आहाल खेल्ने दलदल खोज्दै सीमावर्ती भारतीय आरक्षमा पुगेका हुन् ।
२०७१ र ०७४ सालमा आएको बाढीले ढुंगाबालुवा थुपारेपछि कर्णाली नदीको भँगालो गेरुवाले धार परिवर्तन गर्यो । पहिले कर्णालीको ८० प्रतिशत पानी बग्ने गेरुवामा ०७४ सालयता निकै थारै पानी बग्छ । त्यसको असर बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज र मध्यवर्ती क्षेत्रका सामुदायिक वनका वन्यजन्तुमा परेको छ । पर्यात पानी नहुनु, आहालको उचित व्यवस्थापनको अभाव जस्ता कारण गैंडा भारतीय आरक्षमा गएको अनुसन्धानमा देखिएको छ ।
खाता जैविकमार्ग हुँदै गैंडा भारततर्फ गएका हुन् । भारतीय आरक्षमा पर्याप्त पानीसँगै आहाल खेल्न बनाइदिएको दलदले पोखरीहरू भएका कारण गैंडा त्यतैतर्फ पल्किएका हुन् ।
भारतीय आरक्षमा पुगेका वन्यजन्तु गैंडा फर्कन पाउँदैनन् । किनभने उता गएका गैंडा नेपाल नफर्किऊन् भनेर भारतीय आरक्षामा खटिएका सुरक्षाकर्मीले उतै रोक्ने प्रयास गर्दै आएको संरक्षणकर्मी बताउँछन् । जीपीएस रेडियो कलर नभएका कारण गैंडाको अवस्था थाहा हुँदैन । भारततर्फ वन्यजन्तुका लागि उचित व्यवस्थापन भएका कारण यो अवस्था आएको हो ।
सन् १९८४ मा पहिलो पटक चितवनबाट बर्दियामा ५ भाले र ८ पोथी सहित १३ वटा गैंडा स्थानान्तरण गरिएको थियो । त्यसपछि ७४ वटा गैंडा बबई उपत्यकामा छाडियो । खाता जैविकमार्ग वन कार्यालय अन्तर्गत पर्दछ । यसै मार्ग हुँदै वन्यजन्तु नेपाल-भारत ओहोरदोहोर गर्छन् ।
पछिल्लो गणनाअनुसार बर्दिया निकुञ्जमा ३६ वटा गैंडा रहेकामा अहिले घटेर १६ पुगेको छ । वन्यजन्तुका लागि पानीको उचित व्यवस्था र आहाल निर्माण नभए यहाँका गैंडा पलायन भएर शून्यमा झर्ने भन्दै संरक्षणकर्मीहरूले चिन्ता व्यक्त गर्न थालेका छन् ।
