गृहमन्त्रीलाई प्रधानमन्त्रीको क्लिन चिट, भन्छन्- सुन तस्करीमा संलग्न कसैलाई छाडिन्नँ

अहिले प्रधानमन्त्रीका रूपमा बसेको कुर्सी कति बलियो छ ?

मैले प्रधानमन्त्री हुँदा भनेको थिएँ, मेरो प्रधानमन्त्री सायद धेरै समय जान्न कि । जस्तो-जस्तो दलहरू मिलेर हामी बनेका छौँ । पृष्ठभूमिमा नेपाली कांग्रेससँगको गठबन्धन छ । त्यसकारण सायद मेरो प्रधानमन्त्रित्व धेरै जाँदैन होला भन्ने लागेको थियो ।

अनि अहिले ?

पोहोरको भन्दा अहिले मैले आफूलाई बलियो ठानेको छु । अवधि कति जान्छ त म भन्न सक्दिनँ । राजनीतिक घटनाक्रम कसरी जान्छ त्यसले निर्धारण गर्ला । तर, काम गर्न पहिलेको गठबन्धन भन्दा अहिलेको गठबन्धनमा सुविधा छ ।

एउटा नयाँ पार्टी जसले जनतामा आशा जगाएर आएको छ । जसले केही गर्नै पर्ने वाध्यतामा छ । उहाँहरूले महत्वपूर्ण मन्त्रालयको जिम्मेवारी लिनुभएको छ । उहाँहरू पनि लाग्नु भएको छ । मैले जानुहोस्, प्रधानमन्त्रीका रूपमा मेरो साथ छ भनेको छु ।

अहिले मैले किन पनि सहज मानेको छु भने, हिँजो म यताबाट प्रधानमन्त्री हुन ठिक्क परेको मान्छे, अर्को ठाउँमा गएर प्रधानमन्त्री हुँदा दिएर खाने प्रधानमन्त्रीजस्तो भयो । निरिह प्रधानमन्त्री भएँ कि क्या हो म त भन्ने मनोविज्ञान थियो ।

किनकि म निरिह भएर बस्न सक्ने मान्छे होइन ।यो पटक केपीजीले संसदीय दलको बैठकमा पनि 'अहिले प्रचण्डले जोखिम उठाएर देशका लागि, विकासका लागि गर्नुभयो' भन्नुभयो । त्यसैले दिएर खाने होइन, केही गरेर देखाउने खाल्को प्रधानमन्त्री बनेँ भन्ने महशुस गरेको छु ।

त्यतिबेला प्रधानमन्त्री हुँदा यही गठबन्धन हुँदा ९९ प्रतिशन मत पाउनुभएको थियो । अहिले झण्डै आधा ५८ प्रतिशत मात्रै पाउनुभएको छ, त्यसबेलाको भन्दा अहिले कसरी बलियो भयो त ?

त्यसबेला नेतृत्वको हैसियतले त्यसको प्राधिकार जसरी हुनुपर्थ्यो त्यसरी भएन कि भन्ने मेरो मनोविज्ञान थियो । तर, अहिले मैले जोखिम उठाएँ , मैले नै समीकरण बदलेँ । मैले नै नयाँ ढंगले जाने वातावरण बनाएकाले यो कति चल्छ भन्नेतिर भन्दा पनि अब म फेरि केही गर्ने ठाउँमा आइपुगेँ भन्ने मलाई लागेको छ । अनुकुलता महशुस गरेको छु ।

अहिले पनि त संसदमा तपाईँहरूको अभिव्यक्तिमा कता-कता भय देखिन्छ । तपाईंले संसद्‍मा दिएको अस्तिको अभिव्यक्तिमा पनि त्यो झल्किन्छ । एमाले र कांग्रेसलाई मिल्नुहोस् तपाईंहरू सक्नुहुन्छ भने भन्नुभयो । फ्याट्ट मिलिहाल्ने सम्भावना कति देख्नुभएको छ ?

अहिले कांग्रेस र एमाले मिलेर जाने सम्भावना छैन ।

त्यो आत्मविश्वासको जग के हो ?

उहाँहरू मुख्य प्रतिस्पर्धीका रूपमा हिजोदेखि चलेर आइरहेको सन्दर्भ छ । अहिले विषयमा पनि एमाले जसरी संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र र धर्मनिरपेक्षताका विषयमा अभियान चलाएर हिँडिराखेको छ । नेपाली कांग्रेस हिन्दू राष्ट्रको कुरामा पनि अलमल, गठबन्धन, विकास निर्माण, सुशासनमा पनि त्यस्तै भएकाले सजिलो छैन । राजनीतिक कारणले नै उहाँहरू एक ठाउँमा आउने सम्भावना छैन ।

एक्ल्याउँछन् भन्ने डरभाव पनि कतै-कतै प्रकट भइरहेको छ नि ?

साँच्चै, दुईटा ठूला दल मिलेर एक्ल्याउँछन् जस्तो मलाई लागेको छैन । मैले यो कदम चालेपछि कांग्रेसका केही साथीहरू बढी नै उत्तेजित हुनुभयो । जुन तरिकाले उत्तेजित हुनु जरूरी थिएन । यो संवैधानिक प्रक्रिया, लोकतान्त्रिक प्रक्रिया हो । भइरहन्छ । हाम्रो निर्वाचन प्रणालीमा कसैको बहुमत नआउने भएकाले बन्ने भत्किने त भइरहन्छ । यो जोखिमको बाटो हो भनेर पार्टीका साथीहरूलाई पनि भनेको छु । हामी असफल पनि हुन सक्छौँ, यो यात्रामा । तर, हामी जनताको साथमा छौँ ।

नेपाली जनताको एउटा तप्काले पुष्पकमल दाहाल अरुलाई प्रयोग गर्न एकदम माहिर हुनुहुन्छ पनि भन्छन् नि ?

देशमा ठूलठूला घटना भए, म कहिले प्रतिपक्ष त कहिल सत्तापक्ष भएर बसेँ । महाभुकम्पका बेला म प्रतिपक्षमा थिएँ । प्रतिपक्षमा हुँदाहुँदै पनि शुशील कोइराला हुनुहुन्थ्यो प्रधानमन्त्री, मैले अगाडि बढ्नुहोस् भने । राष्ट्रिय संकटका बेला सत्तापक्ष प्रतिपक्ष हुँदैन भनेँ । पहिलो चोटि मैले समझादारी अनुसार शेरबहादुर देउवालाई प्रधानमन्त्री बन्नुहोस् भनेर हस्तान्तरण गरेको छु । अप्ठेरो परेपछि राजीनामा दिने पनि मै भएँ ।

एमालेले तपाईंहरूको गठबन्धन टुटेपछि आफ्नो दस्तवेजमा माओवादीलाई चरम अवसरवादले ग्रस्त र विभिन्न शक्ति केन्द्रको प्रभावमा रहेको पार्टीका रूपमा जनाएको छ । अझ तपाईंको नामै उल्लेख गरेर अवसरवादी भनेको छ नि ?

मानवको चेतनामा परिवर्तन भइरहन्छ भन्ने कुरामा विश्वास गर्छु । हिँजोका कुरा छाड्दिनुहोस् । एमालेलाई पनि हामीले धेरै कुरा भनेका छौँ । मैले उहाँहरूको समीकरण छाडेको एउटा सन्दर्भमा भन्नुभएको हो । तर, अहिले केपीजीले तमाम जोखिम हुँदाहुँदै पनि प्रचण्डले सही निर्णय लिनुभयो भन्नुभयो । यो आजको कुरा हो ।

त्यसो भए दलहरूले एकआपसका बारेमा भन्ने कुरा, एकआपसमा लिने निर्णयका कुरा तथ्यपरक नहुने रहेछन् । राजनीतिक लाभ-हानीका लागि मात्रै भन्ने, लेख्ने गर्दा रहेछन् भन्दा सही होला ?

त्यसरी भन्नु पनि पूरै ठीक होइन । पार्टीहरूलाई चिन्ने उनीहरूको दर्शन, राजनीतिक विचार, आचरणको आधारमा हो । राजनीतिक दलहरूबीचमा विवाद, बहस हुन्छ । कहिले नजिक आउँछन् । कहिले टाढा जान्छन् । नजिक आउँदाको भाषा एउटा हुन्छ । टाढा जाँदा प्रयोग गर्ने भाषा अर्को हुन्छ । यो विश्वव्यापी प्रक्रिया हो ।

चुनावताका डा.बाबुराम भट्टराई र माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड फेरि एक ठाउँमा आउने भए भन्ने थियो । तर, शनिवारको माओवादी केन्द्र र नेपाल समाजवादी पार्टीबीचको एकताले उहाँ फेरि एक्लिनुभयो नि ? तपाईंले उहाँलाई प्रयोग गरेर छाडिदिएको आमबुझाइ बनेको छ नि ?

म बाबुरामको बारेमा चर्चा गर्न चाहान्न । मैले उहाँले पार्टी छाडेर जाँदैगर्दा बिबिसीसँगको एउटा अन्तर्वार्तामा भनेको थिएँ, मैले त २५ वर्ष झेलेँ बाबुरामलाई कसैले एक वर्ष झेलेर देखायो भने म त्यसलाई धन्यवाद दिन्छु भनेको थिएँ ।त्यसैले म तपाईंको यो प्रश्नको उत्तर दिनै चाहान्न ।

नयाँ गठबन्धन घोषणा भएका दिन तपाईंले भन्नुभयो, संघीयता समावेशीताका लागि म दायाँ जान पनि तयार बायाँ जान पनि तयार । प्रतिक्रियावादीले प्रयोग गर्न खोजे भने लात्ताले हानेर निस्किने हो । यसलाई हेर्ने हो भने तपाईंको भनाइबाट अहिले तपाईं लेफ्ट जानुभएको र त्यो 'प्रतिक्रियावादी' शब्द कांग्रेसलाई लक्षित गर्नुभएको हो ?

मैले नेपाली कांग्रेसलाई ताकेर प्रतिक्रियावादी भनेको होइन ।

कसलाई भन्नुभएको त ?

मैले वर्गीय रूपमा भनेको, जसले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमाथि प्रश्न उठाउँछ उसलाई भनेको हो । कांग्रेसभित्र पनि कतिपय गणतन्त्रमाथि प्रश्न उठाउने नेता छन्, म अहिले नाम लिन चाहान्न ।

कांग्रेसले त 'आफ्नो महासमिति बैठकमा छलफल गर्न पनि नपाउने हो?' भनेर प्रश्न गरिरहेका छन् । कांग्रेसको प्रतिवेदन लेख्दा पुष्पकमल दाहालबाट अनुमति चाहिने हो र पनि भन्छन् नि ?

नेपाली कांग्रेस आफ्नो विचार राख्न स्वतन्त्र छ । हिन्दुराष्ट्र बनाउन अगाडि बढ्न पनि सक्छ । तर, त्यसबारे धारणा राख्न माओवादी लगायतका अन्य राजनीतिक दल पनि स्वतन्त्र छन् भन्ने बुझ्न पर्‍यो । म संविधानले जनतालाई दिएको अधिकारको पक्षमा छु । त्यसमा प्रश्न उठाउनेप्रति मेरो आपत्ति छ ।

कांग्रेसले त्यसरी प्रश्न उठाएको हो ?

उठायो । शान्ति सम्झौताको मर्म विपरित उहाँहरूले जनयुद्धबारे नीतिगत प्रस्ताव पेश गर्नुभयो । गिरिजाप्रसाद कोइराला भएको भए यस्तो वक्तव्य दिने कुरालाई छुट दिनुहुन्थ्यो होला त ? भन्ने प्रश्न छ । यो संविधानको भावना विपरित छ । गठबन्धनबारे उहाँहरूले भनेको कुरा पनि गलत छ । हामीले नै गठबन्धन गरेर ठूलो भएको पार्टीले अहिले नै गठबन्धन गर्दैनौँ, अबदेखि एक्लै लड्छौँ भन्नु किन आवश्यक थियो ? त्यो भनाइ गलत छ ।

गठबन्धन फेर्दा तपाईंहरूले एक वचन पनि सोध्नुभएन भनेर उहाँहरू चित्त दुखाएर बस्नुभएको छ नि ?

मैले एक वर्ष पुगेदेखि मन्त्रिपरिषद् पुर्नगठन नगर्ने भए सरकार चल्दैन भनेर पटक-पटक भनेको छु । यो उहाँहरूलाई थाहा नभएको हो र ? त्यति पनि नबुझ्ने हुन्छ । त्यो घोषणा अघिल्लो दिनसम्म शेरबहादुर देउवा, भोलिपल्ट पूर्णबहादुर खड्का र कृष्ण सिटौलासँग भेटघाटै गरेको छु । त्यसैले भनेनन् भन्ने कुरा सत्य होइन ।

सरकारको काममा तपाईंले सन्तुष्ट छैन भनेर आफैँ भन्नुभएको छ । यसको दोष गठबन्धनलाई दिनु पनि भएको छ । तर, तपाईंले कतिपय गर्न सक्ने काम पनि गर्नुभएन नि ? विवादित मन्त्रीहरू हटाउन सक्नुभएन । त्यो त गर्न सक्नुहुन्थ्यो नि हैन ?

यसका कारण पनि मैले सिंगै समीकरण फेरबदल गर्नुपर्ने भयो भनेको थिएँ । म पक्कै पनि यस्ता मन्त्री फेर्न चाहान्थेँ ।

कसलाई हटाउन चहानुहुन्थ्यो ?

जसको विषयमा संसद्‍मा प्रश्न उठ्यो । जसले राम्रो काम गरिरहेका छैनन् । जुन मन्त्री र मन्त्रालयमा मानिस असन्तुष्ट थिए । ती मन्त्री फेर्न चहान्थेँ ।

मन्त्री प्रकाश ज्वाला र मोहन बस्नेत विवादमा आउनुभएको थियो, उहाँहरूलाई तपाईंले हटाउनु भएन नि ?

हटाउने कुरा समीकरणसँग जोडियो । समीकरणका साथीले कसैलाई पनि छुन हुँदैन भनेपछि छोइयो भने अन्याय हुन्छ । अख्तियारमा जाँदैमा छाड्नुपर्ने ? प्रतिवेदनमा आउँदैमा छाड्नुपर्ने भन्ने प्रश्न दलहरूले नै उठाए ।

विवादमा आएका मन्त्रीलाई दलहरूले नहाटाउन भने ?

हो, भनेकै हो । त्यसो भएकाले मैले यो गठबन्धन अगाडि जाँदैन भन्ने सोचेँ ।

दलहरूको एउटा कुरा थियो । तर, मुख्य सचिवका विषयमा तपाईंले के गर्नुभयो ? उनका आर्थिक लेनदेनबारे कान्तिपुरमै समाचार आएको थियो ।

खास कुरा के हो भनेर मैले मुख्य सचिवसँग पनि छलफल गरिरहेकै छु । तर, पत्रिकामा आउँदैमा केही गरिहाल्नुपर्छ भन्ने वाध्यता हुँदैन पनि । पत्रिकामा त आइनै रहन्छ । चर्चा परिचर्चा भइनै रहन्छ । नैतिक रूपमा कसैले बुझ्यो भने त एउटा कुरा भयो । तर, जसले यो मुद्दालाई हेरिरहेको छ, त्यसले मुद्दाका रूपमा दर्ता नगरेसम्म उसलाई हटाउने कुरा पक्रिया नपुग्दा अप्ठेरो हुन्छ । त्यसोभए कि त सबैलाई हटाउँदै हिँड्नु पर्‍यो ।

उतिबेला तपाईं विवादमा आएका मन्त्रीलाई हटाउन भित्रैबाट चाहनुहुन्थ्यो, तर मन्त्रिमण्डल विस्तार गर्दा फेरि पनि किन विवादित मन्त्रीहरू नै हुनुहुन्छ ?

को हुनुहुन्छ र विवादित मन्त्री ?

गृहमन्त्री रवि लामिछानेका बारेमा विवाद छ । यही विषयले संसद् अवरुद्ध भइरहेको छ हैन ?

पहिलो कुरा रवि लामिछानेको बारेमा जो चर्चा छ, त्यो कहीँ कतै प्रमाणित छैन । त्यस्तो आधार पनि छैन । एउटा उजुरी पोखरामा परेको छ । उजुरी परेकै आधारमा मन्त्री बन्न नहुने । मन्त्री छाड्नुपर्ने हुँदैन । उजुरी त जसको बारेमा पनि जहाँ पनि पर्न सक्छ । त्यो एउटा कुरा भयो ।

दोस्रो कुरा, कांग्रेसको अहिले रवि लामिछाने हट्नुपर्छ भन्ने अभिव्यक्तिले कांग्रेसमा अहिले नैतिकताको ठूलै खडेरी परेको देख्छु म । मैले अनुसन्धानकर्ताहरूसँग बुझिसकेँ, रविको यस विषयमा गल्ती छैन । मानिसहरूमा एउटा द्विविधा छ, त्यसलाई हल गर्नुपर्छ । तर, आधिकारिक निकायले मलाई दिएको रिपोर्टमा उहाँको गल्ती छैन भन्ने छ । कांग्रेसले रवि लामिछाने आफूतिर आउने भए प्रधानमन्त्री बनाउन तयार हुने । आएन भनेपछि गृहमन्त्री छाड्नुपर्छ भन्ने के राजनीति भयो ? के नैतिकता भयो ?

सहकारी ठगीका विषयमा जसका बारेमा आमरूपमा यो मान्छे दोषी भने प्रश्न उठाइरहेका छन् । त्यही व्यक्ति गृहमन्त्रीको पदमा रहँदा यो विषयमा अनुसन्धान सही तरिकाले अगाडि बढ्छ र त्यसले निकाल्ने प्रतिवेदन सही हुन्छ भन्ने कुरामा अलि असहज हुँदैन ?

पहिलो कुरा हामीले व्यवहारबाट सहकारीका समस्या समाधान हुने वातावरण तय गरेपछि सन्तुष्ट हुने ठाउँ रहन्छ नि । हामी सहकारीका समस्या समाधान गर्छौँ । वर्गीकरण गरेर बढी ठगीमा लागेका सहकारी र सामान्य काम गर्दागर्दै अप्ठेरामा परेका सहकारी लगायतका विषयमा हामी एउटा निर्णयमा पुग्छौँ । त्यसपछि रविप्रतिको धारणा पनि बदलिन्छ ।

सरकारले न्यूनतम साझा कार्यक्रम ल्याउँदै छ । यो औपचारिकताका लागि मात्रै ल्याइन्छ कि यसमा केही गम्भीरता हुन्छ ?

हाम्रा नेताहरूमा पनि यही विषयमा चर्चा भएको थियो । पहिलो न्यूनतम कार्यक्रम पनि कार्यान्वयनमा गएन । दोस्रो साझा न्यूनतम कार्यक्रम पनि खासै कार्यान्वयनमा गएन । अब पनि त्यस्तै गर्ने भने किन बनाउनुपर्‍यो ? राम्रो काम गरौँ भन्ने छलफलमा भन्यौँ । तर, हामीले साझा संकल्प भनेर जाऊँ भन्यौँ ।

यो भाषा बदलिँदैमा के हुन्छ र ? यही गठबन्धन हुँदा ल्याउनुभएको कार्यक्रममा एक वर्षभित्र सबै नेपालीलाई राष्ट्रिय परिचयपत्र वितरण गर्ने उल्लेख थियो । तर ३ वर्षअगाडि फारम भरेका मान्छेले पाएका छैनन् नि ?

यो पटकको हाम्रो संकल्प अघिल्लो पटकको भन्दा गम्भीर छ ।

सुन प्रकरण कहाँ पुग्ला ?

आयोगले बुझाएको प्रतिवेदन हेरेको छु । प्रतिवेदन अनुसार कारबाही हुन्छ । जो कोही पनि कारबाहीको दायरामा ल्याइन्छ । केही दिनपछि प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्ने तयारीमा छु । यसमा यो-त्यो भन्ने मेरो केही पनि छैन । दोषी कोही पनि नछुटुन्, कोही निदोर्ष नपरुन् भन्ने कुरामा म प्रतिबद्ध छु । मैले सम्बन्धित निकायलाई 'गो अहेड' भनिसकेको छु ।

तपाईंकै पार्टीका नेता पनि मुछिएका छन् नि ?

जुनसुकै पार्टीका नेता भए पनि दोषी छ भने ऊ कारबाहीको भागी हुनै पर्छ । सुशासनको सुरुवात यहीँबाट गर्नुपर्छ भन्नेमा छु म । यस्तोमा म नै देखा परेँ भने पनि कारबाही हुनुपर्छ भनेको छु ।

संसद्‍मा गृहमन्त्रीले एक सातामा जीबी राई पक्राउ पर्छन् भन्नुभएको थियो । त्यो एक हप्तामा पक्राउ गर्न सकिन्छ ?

एकै हप्ता त भन्न सक्दिनँ । तर, जीबी राईलाई ल्याइन्छ ।

केही व्यापारी उद्योगीमाथि पनि अनुसन्धान सुरू गर्नुभएको छ । आवश्यक पर्‍यो भने कारबाही हुन्छ ?

दोषी देखियो भने कारबाही हुन्छ ।

अघिल्लो साता फायर साइडकै कार्यक्रममा सिके राउतले तपाईंहरूले बालेन शाहलाई उहाँको एउटा स्टेटसका आधारमा पक्राउ गर्नुपर्छ भनेर गोप्य बैठक राख्नुभयो भन्नुभयो । यसमा के भन्नुहुन्छ ?

बालेनजीले चुनावमा जित्दा बगैँचामा फुलेको एउटा फूल हो भनेको थिएँ । जतिबेला उहाँले सिंहदरबार जलाइदिन्छु जस्ता अभिव्यक्ति दिएपछि यो ठीक छैन भनेर हामीले छलफल गरेकै हो । तर, पक्राउ गरिहाल्ने निर्णय गरेको होइन । के गर्नुपर्छ भनेर छलफल भएकै हो । काठमाडौं महानगरको मेयर जस्तो मान्छेले सिंहदरबार जलाइदिन्छु भन्नु त भएन नि । सिके राउतजी अहिले अर्कै फ्लोरमा हुनुहुन्छ । उहाँले बालेन र प्रचण्डकाबीचमा कसरी झगडा पारौँ भनेर सोच्नुभयो होला । मैले बालेनलाई अहिले पनि लोकतान्त्रिक बगैँचाको फूल मानेको छु ।

यस्तो थियो सीके राउतको दाबी :–

‘प्रधानमन्त्री र गृहमन्त्रीले मेयर बालेनलाई पक्राउ गर्न गोप्य बैठक नै बोलाएका थिए’